BLOG YAZILARI

Çayın Anadolu’daki yurdu: Karadeniz

Müge Akgün

cayin-anadoludaki-yurdu-karadeniz

Türkiye’de çayın tarihi, bu topraklara ilk gelişi üzerine farklı kaynaklarda farklı bilgiler var. Ancak Evliya Çelebi 1622 yılından başlayarak gezdiği yerleri anlattığı seyahatnamesinin ilk cildinde çaydan söz ediyor. Ayrıca Osmanlı saray kayıtlarında da çaya rastlanıyor.

Arşivlerde yer alan gümrük defterlerine göre de 1800’lerden itibaren çay ithal ediliyor. Bazı kaynaklara göre ise Türklerin çayla tanışması Anadolu’ya gelmeden çok daha önce Orta Asya döneminde oluyor.

19. yüzyılın sonlarına doğru Doğu Karadeniz halkının çay yetiştirdiği ve ilkel metotlarla işleyip elde ettikleri ürünü kullandıkları ve sattıkları biliniyor. Ancak devlet, halkın yetiştirdiği çaylardan orman vergisi almaya kalkınca itirazlar oluyor ve bu itirazlar üzerine çaydan alınan orman vergisi kaldırılıyor.

Çayın İlk Üretimi

Türkiye’de çay üretimine 1878’de (kimi kaynaklara göre 1894’te) Japonya’dan getirilen çay tohumlarıyla başlanır. Tohum ve fideler Bursa’ya dikilir ancak ekolojik koşulların uygun olmaması nedeniyle sonuç beklendiği gibi olmaz. Ama yine de çay içme alışkanlığı halk arasında hızla yaygınlaşır ve çaya olan talep artar.

Çayın Anadolu topraklarında yetiştirilmesi için ilk adımlar, 1917 yılında Halkalı Yüksek Ziraat Okulu Müdür Vekili Ali Rıza Erten ve beraberindeki heyetin, çay tarımının geliştiği Batum’a teknik bir gezi düzenlemesi ile atılır.

Rize’de ilk çayı yetiştirenler de Batum ve Soçi gibi kentlere çalışmak için giden ve dönerken çay fidanlarını ve tohumlarını getirip bahçelerine diken işçilerdir.

Cumhuriyet döneminde çay konusunda yapılan araştırmalara, çalışmalara ağırlık verilir. Türkiye’de çay konusunun önem kazanmasında en önemli isimlerin başında Zihni Derin gelir. Batum’daki çay bahçelerini ve çay fabrikalarını inceler.

1924 tarihinde ise çay, mandalina, portakal yetiştirilmesini teşvik etmek amacıyla kanun çıkarılır. Ancak ilk çalışmalar başarısızlıkla sonuçlanır. Çünkü çay üreticileri yaptıkları iş konusunda eğitilmemiştir. Cumhuriyetin onuncu yılında halkın çok sevdiği ve tükettiği çayın yerli üretimle elde edilmesi gerektiğine ciddi olarak eğilme çalışmaları başlatılır.

Ve ilk ürün 1938 yılında alınır. Yine aynı yıl Rize’de Çay ve Fidanlıklar Müdürlüğü kurulur. Bu olumlu sonuçtan sonra 1940 yılında, çay tarımı ve üretimini desteklemek için “Çay Kanunu” çıkarılır. 1942 yılında çıkan kanunla da çay üretimi, işlenmesi ve pazarlanması devlet tekeline geçer. Ve ilk çay fabrikası 1947 yılında Rize’de kurulur.

İlerleyen zamanla birlikte hem çayın üretimi hem de buna bağlı olarak tüketimi artır. Başta kahvaltı olmak üzere günün her saatinde içilen çay, dünyanın çeşitli yerlerinde çok farklı hazırlanarak içilir.

Bir sonraki yazımızda çayın demlenmesi ve içme usullerini anlatacağız.