Çay demleme ve içme ritüelleri ülkeden ülkeye değişir ama Türkiye'de çay içme kültürü toplumsal ilişkilerin de katalizörüdür aynı zamanda.

Çayı ne biz keşfettik ne de en çok üreten ülkeyiz ama çay konusunda kimselere kaptırmayacağımız bir birinciliğimiz var. Nüfusun yüzde 96’sı çay içiyor ve dünyanın en çok çay tüketen ülkesiyiz. Çay neredeyse 200 yıldır yeme-içme kültürümüzün vazgeçilmezleri listesinin başında yer alıyor.

Tabii ki bu kadar ilgi, çay demlenmesinden sunumuna kendine özgü ritüelleri ve literatürü beraberinde getiriyor. “Yap bir tavşan kanı çay”, “Çay bahçesinde buluşmak”, “Çay molası vermek” nice dostlukların, dertleşmenin temelidir. En güzel sohbetler onun eşliğinde yapılır. “Hadi gel çay demledim” deyince akan sular durur.

‘Çocuklara paşa çayı’ yapılır, tiryakileri ‘kıtlama’ içer. Mutlaka bardakta ‘dudak payı’ bırakılır. Zamanı gelir içimizi ısıtır, zamanı gelir efkar dağıtır.

Bizdeki “Her yiğidin bir yoğurt yiyişi vardır” atasözü gibi her ülkenin de kendine özgü bir çay kültürü var. Çay, hemen hemen her ülkede farklı yöntemlerle hazırlanır ve farklı zamanlarda tüketilir.

Çin’de geleneksel olarak yeşil çay üretilir ve tüketilir. Yeşil çay, çay yapraklarının okside olmadan kurutulmuş halidir. Çayın tipine göre çim, tahıl, sebze, balık, çiçekli aromalar hissedilir.

Çinliler siyah çayı batılılara satmak için ürettiler. Siyah çayın nasıl yapıldığını bir sır gibi saklamalarına rağmen batılılar, özellikle İngilizler nasıl yapıldığını öğrendiler. Hindistan’da, Seylan’da yetiştirdikleri çayların işlenmesinde bu yöntemi kullandılar.

Japonya’da genelde her şeyde olduğu gibi çay içilmesinin ve ikramının da ritüelleri vardır. Çay içileceği zaman, çayın sunulduğu bardaktan, hangi sezonda içildiğine kadar her ayrıntı önemsenir.

Evlerde çay töreni için özel düzenlenmiş çay odaları bulunur. Davet edilen konuklar loş ve çok yalın döşenmiş odada sohbet ederken çaylarını içerler. Adeta bir seremoni gibi sunulan çayın içildiği anda, yalnızca o ana ve çayın tadına konsantre olunur. Japonya’da 600 yıl önce başlayan bu gelenek devam etmektedir. Bu seremonilerde yeşil çay yapraklarından elde edilen ‘Matcha’ adı verilen bir cins toz yeşil çay kullanılır.

İngiltere’de Beş Çayı Geleneği

II. Charles, Portekiz kraliyet ailesinden Prenses Caterina Henriqueta de Bargança ile evlenir. Gelinin hediyeleri, çeyizleri arasında kuru otlarla dolu bir sandık da vardır. Bu sandıkta Çin’den gelen çay vardır ve sarayda Prenses Bargança ‘Beş Çayı’ geleneğini başlatır. İngiltere’de öğleden sonra saat 4 civarında çay hafif bir yiyecek eşliğinde tüketilir, daha ağır bir çay ziyafeti ise saat akşam 5 ile 7 arasında yapılır. Ancak günümüzde değişen yaşam koşullarıyla çay geleneği eski ritüelleriyle ancak eski kuşak tarafından yaşatılabiliyor.

Hindistan ve Çay

Hindistan, Türkiye gibi çayı hem üreten hem de çay tüketiminin yoğun olduğu bir ülkedir. Assam, Darjeeling gibi çayın yetiştiği bölgelere göre isimlendirilmiş özel türleri vardır. Genel olarak güçlü bir çay tadı vardır ama deminin hafiflemesi için süt ile tüketilir, şeker, bal veya palmiye şekeri ile tatlandırılır, tarçın, zencefil, anason, rezene, karabiber, Hindistan cevizi ve karanfil ile aroma verilir.

Rusya ve Semaver

17’inci yüzyılda çayla tanışan Rusya’da 1847 yılından beri çay ekimi yapılmaktadır. Çay Rusya’da semaver ile tüketilir, odun ateşinde bizimkine benzer şekilde demlenir ve servis edilir. Ruslar geleneksel olarak çayı sert şekerden ağızlarına bir parça alarak ve genellikle limonlu içerler.

Kazaklar ve Çay

Kazakistan’da çay neredeyse su yerine içilir. Yemeğe konuk çağrıldığında hem öncesinde hem de sonrasında çay ikram edilir.

Kuzey Afrika ülkelerinde de farklı bir çay geleneği var. Fas’ta bir kutlama asla buharda kızgın servis edilen naneli çay olmadan düşünülmüyor ve mutlaka çok tatlı olarak servis ediliyor.